(ស្រង់ចេញពីព្រឹត្តិប័ត្រ Le Salut Khmer – លេខ៨៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៤)
សកម្មភាពអន្តរជាតិអំពីលក្ខណៈស្ត្រីជាទូទៅ
ចាប់តាំងពីក្រោយចម្បាំងលោកលោកលើកទី២មក ប្រមាណជាង៤០ឆ្នាំហើយ អង្គការមានសមត្ថកិច្ចនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ អ.ស.ប. បានធ្វើការយ៉ាងខ្លាំងខ្លាដើម្បីដំឡើងលក្ខណៈស្ត្រីក្នុងវិស័យផ្សេងៗនិងបំបាត់ការរើសអើង (discrimination) ប្រឆាំងនារីភេទ។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩ អង្គការបានសម្រេចតាក់តែងអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ (convention) ដើម្បីសមភាពស្ត្រីនិងបុរសក្នុងវិស័យនយោបាយ។ អនុសញ្ញានេះបានទទួលការចុះហត្ថលេខា និងការយល់ព្រមពីមហាសន្និបាត (ម.ស.) អ.ស.ប. នាថ្ងៃទី២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥២។
អនុសញ្ញាបីទៀត ក៏បានទទួលការយល់ស្របសម្រេចពី អង្គការសហប្រជាជាតិ អ.ស.ប. តាមកិច្ចការនៃ គណៈកម្មការអំពីលក្ខណៈនារីភេទ (Commission de la condition de la femme)លើ៖
– ការរើសយកសញ្ជាតិនៃស្រីមានប្តី (ម.ស. ឆ្នាំ១៩៥៣)
– អនុសញ្ញាលើការសុខចិត្តព្រមក្នុងអាពាហ៍ពិពាហ៍ (ម.ស. ឆ្នាំ១៩៦២)
– ហើយដែលភ្ជាប់នឹងសំណើរឿងដដែលនេះ នា ម.ស. ឆ្នាំ១៩៦៥ ។
ការប្រកាសលើកការបំបាត់ភាពរើសអើងប្រឆាំងនារីភេទបានទទួលការយល់ស្របពីម.ស. ឆ្នាំ១៩៦៧ក្នុងសេចក្តីសម្រេចទី២២៦៣ (résolution 2263, XXII)។ បន្តពីនេះ មានអនុសញ្ញាស្តីអំពីការបំបាត់រាល់ទម្រង់នៃការរើសអើងប្រឆាំងស្ត្រីភេទ នា ម.ស. ឆ្នាំ១៩៧៩។ ស្របនឹងន័យសមភាពនឹងការមិនរើសអើសគណៈកម្មការអ.ស.ប. សិក្សាលក្ខណៈនារីភេទបានធ្វើសំណើគ្រប់វិស័យ ដូចជាសិទ្ធិបង្រៀនគ្រប់ជាន់ថ្នាក់, សិទ្ធិក្នុងផ្លូវសេដ្ឋកិច្ច, ការធានាក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់ស្ត្រីមានទាំងប្រាក់ខែ ឬប្រាក់បំណាច់ស្មើគ្នានឹងបុរស (le droit à un salaire égal pour un travail égal), សភាពផ្សេងៗក្នុងច្បាប់គ្រួសារ ហើយនឹងរបៀបគ្រប់គ្រងសម្បត្តិ។
បន្ទាប់មក ដើម្បីទប់ទល់កុំឱ្យមានការរើសអើងប្រឆាំងនឹងស្ត្រីភេទមានដើមគំនិតយ៉ាងច្រើនបានកើតចេញពីអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល (Organisation non gouvernementale ou O.N.G.), ពីរដ្ឋាភិបាលនឹងពីសហគមអន្តរជាតិ។ គណៈកម្មការខាងលក្ខណៈនារីភេទ ក៏មាន តួនាទីថ្មី ៖ ជាអង្គការរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍អន្តរជាតិសំខាន់ៗពីរ :
១. ទិវាអន្តរជាតិសម្រាប់ស្ត្រី
បានកើតចេញពីសន្និសីទពិភពលោក នៅម៉េចស៊ីកូ ឆ្នាំ១៩៧៥ ក្នុងសេចក្តីសម្រេចទី៣៥២០ (résolution 3520, xxx)។ រៀងរាល់ឆ្នាំ គេកំណត់ថា ថ្ងៃ៨មីនា ជាទិវាអន្តរជាតិសម្រាប់នារីភេទ។
២. ការប្រកាសគម្រោងការណ៍១០ឆ្នាំសម្រាប់ស្ត្រី
[Proclamation de la Déclaration des Nations Unies pour la femme (1976 – 1985)]
លើគោលការណ៍បី៖ សមភាព វឌ្ឍនភាព និងសន្តិភាព (Egalité, Développement et Paix) ។ ទាក់ទងនឹង «គម្រោងការណ៍១០ឆ្នាំ»នេះ មានសន្និសីទពិភពលោក៣ដងរួចមកហើយ គឺសន្និសីទនៅម៉េចស៊ីកូ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ នៅកូប៉ិនហាគ (ទីក្រុង ប្រទេសដាណឺម៉ាក់) ក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ នៅណា្យរ៉ូប៊ី (ទីក្រុង ប្រកេន្យា) នាឆ្នាំ១៩៨៥។
ក្នុងឆ្នាំក្រោយនេះ សន្និសីទពិភពលោកទី៤អំពីនារីភេទ (4ème Conférence Mondiale sur les Femmes) នឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅក្រុងប៉េកាំង ប្រទេសចិនប្រជាមានិត ក្នុងខែកញ្ញា១៩៩៥។
ប្រតិទិននៃព្រឹត្តិការណ៍នោះ មានចែកជាពីរ ៖ សន្និបាតរវាងសមាគមក្រៅរដ្ឋាភិបាល (Forum des O.N.G.) ពីថ្ងៃ៣០ សីហា ទៅ៨ កញ្ញា ១៩៩៥ នឹងសន្និសីទពិភពលោកទី៤អំពីស្ត្រី ពីថ្ងៃ៤ ទៅថ្ងៃ ១៥ កញ្ញាឆ្នាំដដែល។
១៩៩៣ – ៩៤ នៅក្រុងនានាក្នុងពិភពលោក។ គណៈកម្មការ អ.ស.ប. អំពីលក្ខណៈនារីភេទ ក្នុងការប្រជុំទី៣៨ ឆ្នាំ១៩៩៤ នេះបានចេញជាគម្រោងការណ៍ដែលទុកជាសេចក្តីព្រាង វេទី១ (Draft Platform for Action) រៀបរៀងដោយ លោកអគ្គលេខាធិការ (document E/CN6/1994/10) ជាមួយនឹងការសង្កេតពីគណៈកម្មការសិក្សារឿងនេះ។
នាទីស្ត្រីខ្មែរ
តាមទំនៀមទម្លាប់ស្ត្រីខ្មែរ មានតួនាទី«ម្យ៉ាង»ក្នុងជីវិតនាង ទោះបីខាងផ្លូវច្បាប់ខ្លះ ស្ត្រី មានសិទ្ធិស្មើបុរសក៏ដោយ ដូចជាវិស័យនយោបាយ សង្គមកិច្ច និងសេដ្ឋកិច្ច ជាដើម។
តួនាទី«ម្យ៉ាង»នោះ គឺអ្វីខ្លះទៅ?
– ក្នុងវិស័យអប់រំ (domaine éducatif)
ជំនាន់ដើម (៥០ – ៦០ ឆ្នាំមុននេះ) លើកលែងតែគ្រួសារពិសេសខ្លះចេញ ឪពុកម្តាយច្រើនគិតដល់កូនប្រុសមុន។ រីឯកូនស្រីវិញ ឬមួយ មិនបាច់រៀនទេ ឬមួយ រៀនបន្តិចបន្តួចបានហើយ។ ដោយមិនបានគិតឱ្យជ្រៅជ្រះថា បើស្រីមានតម្រិះទៅអាចមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន គ្រួសារខ្លួននឹងដល់សង្គម ពីព្រោះបើយើងឥតតម្រិះ លំបាកនឹងរកការធ្វើឱ្យប្រសើរដែរ ហើយលំបាកឱ្យគេទទួលស្គាល់តួនាទីរបស់យើង។ សរុបសេចក្តីទៅ ធ្វើដូច្នេះ គឺឱ្យស្រីនៅក្រោយបុរសរហូត។ ឥឡូវនេះ មានការចម្រើនខ្លះហើយ ក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិស្មើភាពគ្នាផ្នែកអប់រំសិក្សា លើកលែងតែលក្ខណៈទុក្ខរកម្ម ដែលយើងចែងក្នុងវគ្គខាងក្រោមបំផុតនៃជំពូកនេះ។
– ក្នុងជីវភាពគ្រួសារ (vie de famille)
ស្រីមានប្តីមានកាតព្វកិច្ច៣ធំ : ជាមេផ្ទះ ជាភរិយា«គ្រប់លក្ខណ៍» (ល្អឥតខ្ចោះ) ជាម្តាយចេះអប់រំយកចិត្តទុកដាក់កូនខ្លួន ដើម្បីគ្នាកសាងអនាគតក្នុងលក្ខណៈល្អ។
ស្រីមានការទទួលខុសត្រូវច្រើនក្នុងសុភមង្គលគ្រួសារ។ ពាក្យស្លោក«សំណាបយោងដី ស្រីយោងប្រុស» មិនមែនគ្មានន័យទេ ព្រោះស្រីអាចយោងប្រុសឱ្យល្អឬអាក្រក់បាន។ ដោយយល់តួនាទីខ្លួនយ៉ាងនេះ បានជាស្រីមានប្តីច្រើនខំប្រឹងដើម្បីឱ្យមានសំណាងល្អ។
ស្រីនៅលីវច្រើនយកចិត្តទុកដាក់នឹងគ្រួសារកំណើតខ្លួន។
– ក្នុងជីវភាពមុខងារ (vie professionnelle)
តាមការសង្កេតមក ស្រីខ្មែរបានបង្ហាញថ្វីដៃខាងបច្ចេកទេស និងការប៉ិនប្រសប់គ្រាន់បើដែរ។ មុខងារក្នុងរដ្ឋការដែលចូលចិត្តធ្វើច្រើនខាងក្រសួងអប់រំ បន្ទាប់មកនៅក្រសួងសង្គមកិច្ច ឬសុខាភិបាល ជាដើម។ ពេទ្យ ឬឱសថការី កាន់តែមានច្រើនឡើង ខាងមេធាវី ពុំសូវមានទេ។ រីឯមុខងារក្រៅរដ្ឋការវិញ ស្រីខ្មែរមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងសេដ្ឋកិច្ច ក៏ប៉ុន្តែជាមេសហគ្រាសធំៗពុំសូវមានទេ។ រីឯក្នុងកសិកម្មវិញ ដែលជាសកម្មភាពធំនៅស្រុកខ្មែរស្រីច្រើនជាអ្នកដកស្ទូង ច្រូតកាត់ នៅតំបន់ណាដែលមិនទាន់មានម៉ាស៊ីននៅឡើយ។ ស្រីដែលជាមេផ្ទះ ម្ចាស់ដី ច្រើនជាអ្នកចាត់ចែងក្នុងការគ្រប់គ្រងសម្បត្តិទ្រព្យ មនុស្សម្នា (អ្នកដែលជួយធ្វើការស្រែ ឬធ្វើការផ្ទះ) និងចាត់ចែងឱ្យកិច្ចការទាំងឡាយប្រកបទៅស្រួល។
ក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះដោយជីវភាពគ្រួសារ ស្ត្រីខ្មែរមានសកម្មភាពលើសលុប មានការជួយទ្រទ្រង់គ្រួសារខាងផ្លូវសម្ភារៈ ស្រីនៅឯកឯងទៅជាមេគ្រួសារ ។ល។
– ក្នុងជីវភាពសង្គមអ្នកស្រុក និង នយោបាយ (vie civile et politique)
ស្រីខ្មែរច្រើនធ្វើសកម្មភាពក្នុងផ្លូវមនុស្សធម៌។ រីឯករណីយកិច្ច ក្នុងឋានៈជាបុរីជន (citoyen) វិញច្រើនមិនសូវចេញមុខមាត់នៅអឹមអៀមណាស់។
តើមានស្រីខ្មែរប៉ុន្មាននាក់ជាចៅសង្កាត់ ឬមេភូមិ ឬក៏ចៅហ្វាយស្រុក-ខេត្តឬក្រុង? ប៉ុន្មាននាក់ចេញមុខការពារបរិដ្ឋាន (environnement) ?ប៉ុន្មាននាក់មានដើមគំនិតតាក់តែងច្បាប់ធំៗសម្រាប់សង្គម? ប៉ុន្មាននាក់ជាវីរជន ក្នុងការតស៊ូមុតមាំដើម្បីប្រយោជន៍ជាតិ។
– លក្ខណទុក្ខរកម្មនៃនារីខ្មែរ (vie des femmes martyrisées)
និយាយអំពីលក្ខណៈស្រ្តីខ្មែរតែងជំពាក់ជំពិនជាមួយស្ថានភាពនយោបាយរបស់ស្រុកទេស។ ដោយស្រុកយើងមានសង្គ្រាមអស់ពីរទសវត្សរ៍ មិនទាន់ចប់ផងនឹងដោយស្រុកខ្មែរ មិនសូវប្រកាន់ក្បួនប្រជាធិបតេយ្យឱ្យហ្មត់ចត់នឹងគ្មាននីតិនិយមនៅឡើយ ការរំលោភទៅលើស្ត្រីភេទ មានច្រើនបែបយ៉ាងណាស់ មិនអាចរ៉ាយរ៉ាប់ជាពិស្តារទេ (សូមអានរបាយការណ៍របស់សមាគមសិទ្ធិមនុស្សនៅភ្នំពេញ ដែលធ្វើនៅដើមឆ្នាំ១៩៩៤)។
ជាត្រួសៗ ក្មេងស្រីខ្លះ មិនបានទៅរៀនព្រោះជួនកាលគ្រួសារក្រីក្រពេក។ ជួនកាលកំព្រាអនាថា។ ខ្លះទៀត ធ្វើការហួសកម្លាំង ដើម្បីគ្រាន់តែមួយរស់។ ស្ត្រីជំទង់ខ្លះត្រូវចោរបង្ខំយកទៅលក់ខ្លួន ធ្វើពេស្យាចារ ឬមួយសុខចិត្តធ្វើដោយខ្លួនឯងព្រោះគ្មានរបរផ្សេងទៀតជំនួស។ ឯស្ត្រីពេញវ័យ ដឹងក្តី ជួនកាលត្រូវគេបោក ឥតប្រណី ដោយគ្នាមិនសូវមានប្រាជ្ញាផង តែជាពិសេសដោយគ្មានច្បាប់ណាធានាអះអាងផង។
សព្វថ្ងៃនេះស្រុកខ្មែរពុំទាន់មានច្បាប់ដាក់ទណ្ឌកម្មដល់ប្តីណាធ្វើបាបវាយធាក់ប្រពន្ធ គ្មានច្បាប់ណាបង្ខំឱ្យប្តីជួយចិញ្ចឹមកូនពេលលែងលះគ្នា។
ម្ល៉ោះហើយ ស្ត្រីកម្សត់ទាំងនោះ ត្រូវទទួលទុក្ខរកម្មឥតប្រណី រកនរណាទីពឹងពំនាក់គ្មាន សង្ឃឹមទៅលើសេវាកម្មសាធារណៈ (Service public) គ្មានទេនៅស្រុកខ្មែរយើង។ មានច្រកមួយដែរគឺទៅប្តឹងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ឬ អ.ស.ប. ឱ្យជួយដោះស្រាយ តែអង្គការទាំងអស់នោះក៏មានកម្រិតដែរក្នុងលទ្ធភាពរបស់ខ្លួន។
ឧបសគ្គនៃការប្រើសិទ្ធិ
ទោះបីរដ្ឋទាំងឡាយដែលជាភាគីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយអន្តរជាតិ អំពីសមភាពរវាងបុរសនិងនារី ក្នុងសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងនយោបាយក៏ដោយ ក៏ការអនុវត្តតែងមានប្រទះនូវឧបសគ្គនានាដែលយើងអាចកត់សម្គាល់ខ្លះៗដូចតទៅ៖
១. នាទីសំខាន់ក្នុងគ្រួសារ
ស្រ្តីភាពច្រើនសុខចិត្តធ្វើពលិកម្មដើម្បីគ្រួសារ គឺទោះបីខ្លួនត្រូវធ្វើការក្រៅច្រើនក៏ដោយ ក៏មិនចោលកិច្ចការផ្ទះនិងកូនខ្លួនឡើយ។ ម្ល៉ោះហើយច្រើនរកការងារណាដែលមិនស្រូវយកពេលវេលា(សម្រាប់គ្រួសារ) អស់ ទោះបីខ្លួនមានសមត្ថភាពពេញលេញដើម្បីធ្វើការឯទៀតដែលសំខាន់ជាងឬដែលបានប្រាក់ខែច្រើនជាងក៏ដោយ។ ដូច្នេះហើយបានជាគេនិយាយថា ស្រីធ្វើ«Double journée» (ក្នុងមួយថ្ងៃៗកិច្ចការស្មើសម្រាប់ពីរថ្ងៃ) ៖ ណាមួយមុខរបរផង ណាមួយកិច្ចការរផ្ទះផង ហើយបើធ្វើនយោបាយថែមទៀតអាចទៅជា «Triple journée»តែម្តង។ ដល់ឃើញស្រីមិនសូវកាន់កាប់ការធំៗ អ្នកខ្លះសន្និដ្ឋានរហ័សពេកថា ដោយមកពីស្ត្រីអន់ជាងបុរសខាងប្រាជ្ញា។ សិទ្ធិស្មើភាពគ្នាក៏មានតែក្នុងក្រដាសទៅ។
២. ដោយសារមានបុរេនិច្ឆ័យ (préjugé)លើភេទ
បុរេនិច្ឆ័យនេះ ជាការមិនទំនងទេ ព្រោះគ្មានមូលដ្ឋានមាំទាំឡើយ។ គេសំអាងទៅលើភាពទន់ខ្សោយរបស់ស្ត្រីភេទ គេមិនបានយកកត្តាផ្សេងទៀតមកចូលរួមពិចារណាផង ដូចការប៉ិនប្រសប់ ការពុះពារ ការអត់ធ្មត់ ដែលសរុបទៅគឺ ធនធានមនុស្ស (ressources humaines)។ ប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ មិនមែនយោងទៅតាមភេទគឺតាមគុណសម្បត្តិមនុស្សម្នាក់ៗ។ គុណសម្បត្តិនេះទៀត មិនមែនកើតឡើងដោយឯកឯងទេ គឺអាចកើតឡើងដោយការកសាងតម្រិះវិជ្ជា ហើយយកតម្រិះនោះ មកប្រើដោយត្រឹមត្រូវសមស្រប។
៣. ដោយទំនៀមទម្លាប់មិនល្អ
មិនថាឡើយក្នុងសង្គមណា ឬប្រទេសណាឡើយ។ ដូចជានៅក្នុងសាសនាខ្លះ មានទំនៀមទម្លាប់តឹងតែងលើស្ត្រីខ្លាំងណាស់។ ក្នុងសង្គមខ្មែរ ចិត្តគំនិតខ្លះ បានផ្លាស់ប្តូរដែរ តែទុក្ខរកម្មនៃនារីភេទមួយចំណោមមិនត្រូវទុកឱ្យក្លាយទៅជាទំនៀមទម្លាប់ឡើយ។
៤. ដោយសារមានអនាធិបតេយ្យក្នុងស្រុក
ស្រុកខ្មែរយើង ដូចចែងក្នុងវគ្គទុក្ខរកម្មស្រាប់ ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋមិនទាន់មានច្បាប់ត្រឹមត្រូវនៅឡើយ ហើយមានការខ្វះយុត្តិធម៌ ក្នុងសង្គមច្រើនណាស់ ធ្វើឱ្យម្នាក់ៗរស់នៅឯកាអនាថា ទៅតាមយថាកម្ម។ ស្ត្រីភេទក៏ទទួលកម្មដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះដែរ។
សង្ខេបសេចក្តីទៅ ការបំបាត់ឬបន្ថយបុរេនិច្ឆ័យ និងការប្តូរចិត្តគំនិតអប់រំស្មារតី អាចអាចធ្វើបាន តាមសន្តានចិត្តប្រឹងប្រែងរបស់យើងម្នាក់ៗ តែត្រូវការពេលវេលាយូរ ដែលជាបន្ទាន់ យើងត្រូវតែចេះដឹងទាំងអស់គ្នាទាំងស្រីទាំងប្រុសចេះដឹងខាងអក្សរសាស្ត្រ និងចេះដឹងទូទៅ (culture générale)។ រីឯអនាធិបតេយ្យវិញ ជាឧបសគ្គយ៉ាងធំបំផុត ដែលត្រូវការសុឆន្ទៈ និងសមត្ថភាពពីអ្នកដឹកនាំរដ្ឋផង និងត្រូវការប្រុងប្រយ័ត្នជាសកម្មពីបុរីជនទាំងអស់ផង។ ក្នុងកាលៈទេសៈដ៏លំបាកនេះ អ្នកតូចតាចដែលទទួលរងគ្រោះ និងលំបាកចិញ្ចឹមជីវិតខ្លួននោះ មិនអាចមានកម្លាំងចិត្តទៅពុះពាររឿងនេះបានទេ រីឯអ្នកមានអំណាចវិញអ្នកខ្លះឥតរវល់ អើពើទេ ព្រោះយល់ថា ឱ្យតែស្រួលគឺបានហើយ។ នៅសល់តែអ្នកឯទៀតដែលមានកម្លាំង កាយនិងចិត្តគ្រប់គ្រាន់ មានគំនិតសុចរិត យុត្តិធម៌ មានសុឆន្ទៈយ៉ាងខ្លាំងខ្លា អ្នកទាំងអស់នេះ ហើយអាចនឹងធ្វើអ្វីដើម្បីនឹងកែសង្គមឱ្យប្រសើរ។ យើងម្នាក់ៗមានកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួនចំពោះសង្គមជាតិ ដើម្បីឱ្យស្រុកយើងទៅជារដ្ឋនីតិនិយម ហើយឱ្យប្រជាជនទៅជាមនុស្សរស់ក្នុងសភាពថ្លៃថ្នូរ និងទាន់សម័យផង៕
par Mme MEAS Sétha
Enseignant-chercheur, Université Paris VI
វាយបញ្ចូលក្នុងកុំព្យូទ័រដោយ លោកស្រី ហង់ វិលវ័ណ្យ
វាយអត្តបទសម្រាប់ការផ្សាយតាមបណ្តាញអ៊ិនធ័រណិត ដោយ ហេង ឧត្ដម
C Write រឿងប្រឌិត និងកំណាព្យ
អ្នកនិពន្ធ ប៉ិច សង្វាវ៉ាន សូមស្វាគមន៍ 