ដំណើរជីវិតសព្វថ្ងៃ មានន័យដូចយើងដើរឆ្លងកាត់វាលខ្សាច់មួយយ៉ាងធំធេង ហើយយើងងាកទៅទិសណាក៏ដូចទិសណា យើងឃើញតែវាលខ្សាច់សំប៉ែតជាប់នឹងជើងមេឃខៀវ គ្មានម្លប់ដើមឈើនឹងត្រពាំងទឹកត្រជាក់ ដើម្បីជ្រកម្លប់នឹងបំបាត់សម្រេក។ បន្ទាប់ពីការនឿយហត់ក្នុងការងារពេញមួយថ្ងៃមក ហើយនៅពេលរាត្រីត្រឡប់មកកាន់ទីលំនៅវិញ វិញ្ញាណយើងស្រេកឃ្លាននូវពត៌មានអ្វី ដែលផ្តល់សេចក្តីសង្ឃឹម ឬការធូរស្បើយបំបាត់កង្វល់។ តែផ្ទុយទៅវិញ ក្នុងសារពត៌មាន ក្នុងវិទ្យុ និងក្នុងទូរទស្សន៍ យើងទទួលតែដំណឹងអំពីរឿងសង្គ្រាម ជាហេតុធ្វើឲ្យយើងធុញថប់ហើយភ័យខ្លាចដល់សន្តិសុខក្នុងពិភពលោក។ ដោយហេតុនេះហើយ បានជាមានជនខ្លះមួយភាគតូច មានការតប់ប្រមល់តឹងសរសៃខួរក្បាល មានបំណងចង់សម្លាប់ខ្លួន ព្រោះលែងមានជំនឿនិងសង្ឃឹមទៅលើអនាគតល្អនៃសកលលោក។
នៅពេលនេះហើយ ទើបយើងបានដឹងច្បាស់អំពីអត្ថប្រយោជន៍នៃសារពត៌មានខ្មែរនិងកម្មវិធីនៃវិទ្យុផ្សាយសំឡេងខ្មែរនៅបរទេស ដែលជាចំណងតែមួយគត់អាចចងភ្ជាប់អារម្មណ៍ខ្មែរម្នាក់ដែលបែកឃ្លាតពីមាតុភូមិជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ ឲ្យនៅតែនឹកទៅដល់អនុស្សាវរីយ៍ក្នុងគ្រាប្រទេសជាតិមានសន្តិសុខ។ អនុស្សាវរីយ៍ទាំងនេះ ប្រៀបដូចជាមាគ៌ាមួយដែលយើងធ្លាប់ដើរជាមួយគ្នា ហើយយើងប្រទះស្គាល់ទេសភាពភូមិស្រុកដែលយើងធ្លាប់ស្រឡាញ់ ធ្លាប់ជ្រកម្លប់នៃឪពុកម្ដាយជាទីគោរព និងធ្លាប់រក្សាដាននៃសេចក្តីស្នេហាមុនដំបូងរបស់យើង។ ខ្ញុំនៅចាំច្បាស់អំពីអត្ថបទកំណាព្យខ្ញុំខ្លះ ដែលបានផ្សាយតាមសារពត៌មាននិងវិទ្យុជាភាសាខ្មែរ ហើយដែលបានញ៉ាំងឲ្យមានការរំជួលដល់មិត្តអ្នកអាននិងអ្នកស្ដាប់ខ្លះ។ ខ្ញុំដកស្រង់ឃ្លាក្នុងលិខិតរបស់មិត្តអ្នកស្តាប់ពីរនាក់ដែលបានជួយលើកទឹកចិត្តខ្ញុំ ហើយដែលមានន័យដូចតទៅ។
លិខិតទីមួយ៖ «… តាមខ្សែពាក្យពេចន៍មួយម៉ាត់ៗ នាងខ្ញុំសឹងតែទប់ទឹកភ្នែកមិនបាន បំពង់កនាងខ្ញុំអួលណែន ទ្រូងនាងខ្ញុំចុកចាប់ពេកក្រៃ នាងខ្ញុំស្ទើរតែទ្រហោយំ ដើម្បីឲ្យបានធូរស្បើយពីកង្វល់មួយពេល។ កំណាព្យរបស់លោកនីមួយៗ ធ្វើឲ្យខ្ញុំនឹកស្រុក នឹកទីកន្លែងដែលធ្លាប់ស្គាល់ ភ្លឺស្រែ ស្ទឹងមានជ័យ ក្បាលថ្នល់ គីឡូម៉ែត្រលេខ៦ បែកចាន… កែប បូកគោ កំពង់សោម ។ល។ នឹកដល់វត្តបទុមវត្តី ដែលផ្ទះនាងខ្ញុំសង់នៅខាងត្បូង ហើយដែលហៅថា ភូមិត្បូងៗ ដែលគ្រួសារនាងខ្ញុំទាំងអស់ គឺមានតាំងពីម្ដាយមីងជិត ម្ដាយមីងឆ្ងាយ បានមកកកើតផ្ទះតាំងតែពីភ្នំពេញនៅមានមនុស្សរាប់រយនាក់ប៉ុណ្ណោះ។ នៅលើផ្លូវវត្តបទុមនេះ ខ្ញុំតែងឃើញម្ដាយនាងខ្ញុំឧស្សាហ៍ដើរកាត់ទៅសួរសុខទុក្ខញាតិជិតខាង ហើយនៅពេលព្រលឹមស្កុល គាត់តែងដាក់បាត្រព្រះសង្ឃ…។ នឹកដល់រឿងម្ដាយនាងខ្ញុំនេះ នាងខ្ញុំទប់ទឹកភ្នែកមិនបាន គឺត្រូវតែហូរ។ កាលណានាងខ្ញុំអានកំណាព្យលោកទាំងអស់ នាងខ្ញុំដឹងថា លោកមិនខុសគ្នានឹងនាងខ្ញុំប៉ុន្មានទេ គឺលោកស្រឡាញ់ម្ដាយលោកខ្លាំងណាស់។ ចំណែកនាងខ្ញុំវិញ ម្ដាយខ្ញុំ គ្រួសារខ្ញុំ គឺជានិមិត្តរូបនៃអ្វីៗ ដែលជាន័យក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់នាងខ្ញុំ។ សព្វថ្ងៃ នាងខ្ញុំរស់នៅក្នុងអតីតកាលដែលពោរពេញទៅ ដោយស្រមោលម្ដាយថ្លៃរបស់នាងខ្ញុំ។ នៅគ្រប់ពេលទាំងអស់ នាងខ្ញុំខំនឹកអនុស្សាវរីយ៍ទាំងអស់មករំលឹកម្តងទៀត ដើម្បីនាងខ្ញុំរស់។ ម្ដាយនាងខ្ញុំជាស្រ្តីគ្រប់លក្ខណ៍ ដែលទទួលការចុកចាប់ក្នុងជីវិតគ្មានពេលល្ហែ ប៉ុន្តែតស៊ូក្នុងជីវិត ដើម្បីកូន ហើយញញឹមរហូតសម្រាប់កូន។ នាងខ្ញុំនឹកឃើញនៅពេលថ្ងៃលិច អ្នកម្ដាយថ្វាយបង្គំព្រះ ស្រែកហៅកូនចៅឲ្យអុជធូបថ្វាយទេវតា ហើយនៅក្នុងអង្រឹងលើរានហាល អ្នកម្ដាយអង្គុយចាំមើលផ្លូវកូន ដោយសៀតផ្កាមួយលើសក់។… រឿងទាំងនេះ ដើម្បីលាតត្រដាងឲ្យលោកឃើញថា ម្ដាយលោកនិងម្តាយខ្ញុំជាមាតាខ្មែរ មិនខុសគ្នាប៉ុន្មានទេ។ ថ្មើរនេះ ពេលនេះ មិនដឹងជាសពម្ដាយនាងខ្ញុំ ត្រូវគេកប់ទុកឯណាទេ?… កំណាព្យលោក គឺជានិមិត្តរូបរបស់ខ្មែរម្នាក់ៗ ដែលស្រឡាញ់ស្រុក ស្រឡាញ់គ្រួសារ ស្រឡាញ់អតីតកាល សូមលោកថែរក្សាឲ្យគង់វង់ ឬគួរតែលោកយកទៅចងក្រង បោះពុម្ពជាសៀវភៅផ្សព្វផ្សាយ ដើម្បីកុំឲ្យខ្មែរភ្លេចអតីតកាលខ្លួន។
បើសិនជានាងខ្ញុំមានទេពកោសល្លខាងសរសេរដូចលោក ម្ល៉េះសមនាងខ្ញុំនឹងចងក្រងប្រលោមលោកមួយស្តីអំពី គ្រួសាររបស់នាងខ្ញុំ ដែលជាគ្រួសារខ្មែរសុទ្ធសាធ ពោរពេញទៅដោយការស្រណោះ និងការស្រឡាញ់គ្រប់បែបយ៉ាង។… បើសិនជាថ្ងៃណាមួយ នាងខ្ញុំមានឱកាសនឹងបានជួបលោកផ្ទាល់ នាងខ្ញុំនឹងបង្ហាញរូបថតម្ដាយនាងខ្ញុំជាច្រើនដែលនាងខ្ញុំមានភ័ព្វសំណាងយកមកភ្ជាប់នឹងខ្លួន និងសំបុត្រគាត់ចុងក្រោយដែលគាត់ផ្ញើមកឲ្យនាងខ្ញុំ។…»
លិខិតទីពីរ៖ «… ពេលណា នាងខ្ញុំស្តាប់កំណាព្យរបស់លោក នាងខ្ញុំនឹកស្រុកខ្មែរណាស់ ព្រមទាំងគ្រួសារនាងខ្ញុំ ព្រោះ ពេលលោកនិយាយពីទុក្ខវេទនារបស់រាស្រ្តខ្មែរទាំងប៉ុន្មាន នាងខ្ញុំនឹកទៅដល់ឪពុកនិងប្អូននាងខ្ញុំ ដែលមិនដឹងទៅទីណា? នាងខ្ញុំបានយកឈ្មោះដាក់កំណាព្យលោកថា សួនអនុស្សាវរីយ៍ សួនអាល័យ សួនសោកស្ដាយ សួនទឹកភ្នែក។
នាងខ្ញុំយំគ្រប់ពេលដែលនាងខ្ញុំស្តាប់ នៅពេលដែលនាងខ្ញុំឮភ្លេងដែលធ្លាប់ស្តាប់នៅពេលបុណ្យផ្សេងៗ។ ពេលបុណ្យនៅស្រុកយើងដែលជាពេលសប្បាយជាមួយគ្រួសារទាំងអស់។
តែដល់ពេលនាងខ្ញុំបើកភ្នែកមកវិញ នាងខ្ញុំស្តាយពេលទាំងនេះ ព្រោះ ដឹងច្បាស់ថា នាងខ្ញុំលែងបានស្គាល់ បានយល់ ពេលដ៏មនោរម្យបែបនេះទៀតហើយ…» ។
ខ្ញុំតែងតែរំលឹកលិខិតទាំងពីរនេះយ៉ាងញឹកញាប់ ហើយចាត់ទុកដូចជាមិត្តជិតស្និទ្ធពីរនាក់ដើរកាន់ដៃខ្ញុំទាំងសងខាងក្នុងដំណើរមនោសញ្ចេតនារបស់ខ្ញុំវិលត្រឡប់ទៅរកមាតុភូមិវិញ ហើយជាជំនួយលើកកម្លាំងឆន្ទៈរបស់ខ្ញុំក្នុងការប្រមូលអនុស្សាវរីយ៍ផ្សេងៗ នឹងធ្វើការស្រាវជ្រាវគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីនិពន្ធជាកំណាព្យ ជាវិចារណកថា ជារឿងប្រលោមលោកប្រវត្តិសាស្រ្ត ជាមួយការលំហែអារម្មណ៍នៃមិត្តអ្នកអាននិងអ្នកស្តាប់ ដែលរង់ចាំសំឡេងដង្ហើមនៃមាតុភូមិ។ បន្ទាប់តទៅនេះជាកំណាព្យមួយក្នុងចំណោមកំណាព្យជាច្រើននៃសួនអាល័យ។
ភូមិខ្ញុំ
រស្មីអារុណលាបពណ៌មាសលើកំពូលវិមានឯករាជ្យ
ផ្កាឈូករីកក្នុងអាងទឹកក្រឡឹងព័ទ្ធជុំវិញ
ជួងវត្តលង្កាបន្លឺសូរលើភូមិបឹងកេងកង
ដើមក្ងោករលាស់ មែកពេញដោយផ្កាពណ៌អគ្គី។
បុប្ផាគ្រប់ពណ៌ក្រោកពីនិទ្រាលើស្មៅបៃតងខ្លី
បក្សាបក្សីចឹកចំណីលើផ្លូវដីក្រហម
អ្នកបោសផ្លូវយោលអំបោលយ៉ាងរង្វើល
អ្នកធាក់ត្រីចក្រយានធាក់មួយៗ ពេញងងុយ។
ព្រះសង្ឃនិមន្តជាខ្សែចេញពីវត្តបទុមវត្តី
ស្បង់ពណ៌លឿងអណ្តែតក្នុងរស្មីពេលព្រឹក
ដូនចាស់ឱបផ្តិលប្រាក់ដាក់បាត្រយកកុសល
ហត្ថផ្ចង់លើសិរសារ ជង្គង់លុតលើធរណី។
ភោជនីយដ្ឋានបង្ហុយក្លិនគុយទាវគួរឲ្យឃ្លាន
កុមារចាប់ចេញតាមមាគ៌ាទៅសាលា
ស្រ្តីមេផ្ទះយួរកន្ត្រកទៅទិញត្រីផ្សារកាប់គោ
ចរាចរណ៍ផ្តើមសកម្មភាពលើវិថីនរោត្តម។
ថ្ងៃត្រង់មកដល់ សុរិយាចាំងក្តៅលើសិរសារ
កុមារីរត់ប្រជែងគ្នាចេញពីសាលាម៉ាលិកា
ស្រមោលដើមក្ងោករួញខ្លីជិតគល់វា
យាយចាស់ម្នាក់រៀបចំអាំងចេកជិតកំផែងវត្តលង្កា។
រសៀលម៉ោងបួនជ្រេមក រស្មីធូរកម្តៅ
ព្រះសង្ឃច្រើនអង្គនិមន្តចេញពីសាលាបាលីជិតរដ្ឋសភា
ទៅឈាបនដ្ឋានវត្តបទុម ភ្លេងខ្លងខែកស្រែករំជួល
ពុទ្ធោ! មនុស្សលោកម្នាក់ក្លាយជាផ្សែងក្នុងវាយោ។
ព្រះចេតិយធំថ្ពក់រស្មីចុងក្រោយនៃព្រះអាទិត្យ
គូស្នេហាកាន់ដៃគ្នា អង្គុយលេងលើកៅអីថ្មី
ខ្ញុំឆ្លៀតឱកាសទៅទិញបង្អែមខាងកើតតូបភ្លេង
ខ្ញុំយកទៅជូនឪពុកម្ដាយខ្ញុំនៅមុនពេលបាយល្ងាច៕
កុម្ភៈ ១៩៩១
គ. ខូវនី
អ្នកនិពន្ធ ប៉ិច សង្វាវ៉ាន សូមស្វាគមន៍ 