ខេត្តកណ្តាល ខែកុម្ភៈ ១៩៧៧
កូនប្រុសម្ដាយ
ថ្ងៃនិងយប់កន្លងទៅ មានពណ៌តែមួយ គឺការអស់សង្ឃឹម។ តែម្ដាយអាចចាប់ការអស់សង្ឃឹមមករាប់ឲ្យកូនស្ដាប់ ដូចគេរាប់គ្រាប់បាយឬ? ឱ! កាលណានឹកដល់គ្រាប់បាយឡើង ម្ដាយចាប់ឃ្លានភ្លាម… ឃ្លាន…ឃ្លានណាស់ ម្ចាស់ថ្លៃ!។ ម្ដាយស្រែករកបាយ ប្រៀបដូចសម្រែកទារកទើបនឹងកើតមក ស្រែករកខ្យល់ដកដង្ហើមដូច្នេះដែរ។ ម្ដាយនឹកទៅដល់ក្លិនបាយប្រហើរនៃស្រូវថ្មី និងក្លិនឈ្ងុយនៃត្រីអាំង ជាមួយក្តិបអំពិលខ្ចី ដែលម្តាយធ្លាប់ផ្គាប់ឪពុកកូន។ ឥឡូវក្លិនទាំងនេះក្លាយជាអនុស្សាវីយ៍កន្លងមករាប់សិបឆ្នាំចំពោះអណ្ដាតម្ដាយ។ ក្នុងភូមិដែលខ្មែរក្រហមឃាត់ឃាំងឲ្យម្ដាយរស់នៅតាំងពីពេលគេដេញទម្លាក់ពីផ្ទះយើងនៅក្រុងភ្នំពេញមក ម្ដាយភ្លេចទាំងនឹកថា តាំងតែពីព្រឹកមកទល់ល្ងាចនេះ តើក្រពះម្ដាយបានទទួលបានប៉ុន្មានគ្រាប់ហើយ ក្រៅពីទឹកមាត់ដែលម្ដាយបានលេបជំនួសក្រោមចំហាយព្រះអាទិត្យ។ ឱ! ក្តៅអ្វីម្ល៉េះទេ! នៅលើការដ្ឋាន ដែលគេបង្ខំម្ដាយឲ្យដើរមកធ្វើការ ទាំងភ្នែកងងឹត ទាំងជើងស្ពឹក។ ម្ដាយនឹកទៅដល់ផ្ទះឈើប្រក់ក្បឿងដែលមានរានហាលពេញដោយផ្ការំយោល ហើយម្ដាយស្រមៃឃើញឪពុកកូនសម្រាកក្នុងអង្រឹងក្រចៅមួយ ។ ម្ដាយកំពុងបុកស្លានិងនិយាយសំណេះសំណាលជាមួយអ្នកជិតខាង។ ឥឡូវនេះ ផ្ទះយើងត្រូវគេរុះរើរាបស្មើដល់ដី។ ពុទ្ធោ! ចុះផ្ទះនោះជាមនុស្សមានបទឧក្រិដ្ឋឬបានជាគេសម្លាប់ផ្ទះហើយ និងព្រលឹងផ្ទះនោះដែរ?
ហេតុម្តេចបានជាគេតាមសងសឹកលើបណ្ដារាស្រ្តសាមញ្ញដែលគ្មានធ្វើនយោបាយអ្វីសោះ? តើគេខ្លាច យើងឆ្លៀតឱកាសរើសចំណិតមហាជោគជ័យនៃថ្ងៃ១៧មេសា១៩៧៥របស់គេឬ? ហេតុអ្វីគេប្រឡេះម្ដាយឲ្យឃ្លាតពីបងប្រុសនឹងពីចៅឯទៀតៗ ប្រៀបដូចគេកាត់ដៃជើងម្ដាយ ហើយបោះចោលក្នុងទិសទាំងបួន ធ្វើឲ្យម្ដាយមានសណ្ឋានដូចរូបអាយ៉ង។ នៅពេលគេបំបែកបងប្រុសកូននៅខេត្តមួយ ហើយចៅឯទៀតទៅខេត្តមួយទៀត ម្ដាយឈឺចាប់ដុចគេកាត់សាច់ម្ដាយ។ តើឲ្យម្ដាយឈឺចាប់ដៃណាជាងដៃណា ឬជើងណាជាងជើងណា? តើមានប្រយោជន៍អ្វី ធ្វើឲ្យម្ដាយបន្តដំណើរតែម្នាក់ឯងទៅមុខទៀត? ជីវិតចុងក្រោយរបស់ម្ដាយ នៅមុនពេលម្ដាយបិទភ្នែកចេញដំណើរពីលោកនេះទៅ វិញ្ញាណម្ដាយបានប្រមូលអនុស្សាវរីយ៍នៃគ្រាសុខមករំលឹកឡើងវិញ ប្រៀបដូចគេយកខ្សែភាពយន្តចាស់មួយមកបញ្ចាំង ដែលជាហេតុអ្វីឲ្យម្ដាយនឹកមកកូនប្រុសពៅ។ ម្ល៉េះសមកូនខ្វល់យ៉ាងណាឬទេដែលបាត់ដំណឹងម្ដាយតាំងតែពីខែមេសា១៩៧៥មក? ម្ដាយដឹងថា កូនមានវិប្បដិសារីឥតឧបមា ព្រោះថា បើកូននៅជិតម្ដាយ នោះកូនជួយគ្រាហ៍ម្ដាយ ជួយជីកឫសឈើឲ្យម្ដាយបរិភោគ ជួយកោសខ្យល់ឲ្យម្ដាយ ជួយពូនដីឥដ្ឋធ្វើជាព្រះបដិមាឲ្យម្តាយលួចលាក់ថ្វាយបង្គំ ជួយមើលមុខរបួសលើបាទជើងម្ដាយ។ ម្ដាយឈឺចាប់ជំនួសកូន ព្រោះម្ដាយដឹងថា កូនគ្មានសមត្ថភាពនឹងរកដានម្ដាយឃើញ។ ឱ! មិនដឹងជាកូនរត់ខ្វាត់ខ្វែងរកដំណឹងពីម្ដាយតាមជំរុំជនភៀសខ្លួនយ៉ាងណាទៅ? ព្រោះម្ដាយដឹងថា បើកូននៅក្នុងស្រុកខ្មែរនៅឡើយ នោះកូនមុខជាមករកម្ដាយឃើញហើយ។ ម្ដាយសម្លឹងទៅចុងផ្លូវរង់ចាំកូនមួយថ្ងៃហើយមួយថ្ងៃទៀត។ ម្ដាយនឹងខំត្រដររស់ ដើម្បីឃើញភក្រ្តកូនម្តងទៀតជាទីចុងក្រោយ។ តែកូននៅឆ្ងាយ១០.០០០គ.ម.ពីម្តាយ ។ ហេតុនេះ កូនអើយ! ជាតិនេះ យើងបែកគ្នាទៅ គ្មានឱកាសឲ្យម្ដាយបានផ្ដាំផ្ញើអ្វីមួយម៉ាត់នឹងឲ្យពរជ័យដល់កូន។
កូនចាំឬទេ? កាល់ពីខែធ្នូ១៩៧៤ពេលដែលកូនលាម្ដាយទៅបរទេស កូនបានរក្សាភក្រ្តញញឹមស្ងួតដែលម្ដាយខំបញ្ចេញសម្រាប់កូន ដើម្បីសម្រួលការចេញដំណើរកូន កុំឲ្យកូនមានដុំថ្មទុក្ខសោកនិងវិប្បដិសារីទាញទាក់ជំហានកូន។ តែនៅពេលដែលកូនបានចេញផុតពីទ្វាររបងផ្ទះទៅ ការញញឹមលើភក្រ្តម្ដាយបានប្រែក្លាយជាទឹកភ្នែក ហើយម្ដាយចង់ស្រែកហៅកូនឲ្យឈប់សិន។ ម្ដាយចង់ឲ្យបងប្រុសកូនទៅតាមកូន ដើម្បីឲ្យម្ដាយអង្អែលភក្រ្តកូនម្តងទៀត។ តែកុសលផលបុណ្យជួយពេលនោះ ព្រោះប្រៀបដូចជាកូនឮការអង្វរម្ដាយ។ កូនបានត្រឡប់រថយន្តមកវិញ ហើយចូលមកដាក់ក្បាលលើភ្លៅម្ដាយ ហើយលូកយកកូនកន្សែងក្រហមមួយពីហោប៉ៅអាវម្ដាយ ហើយជូតទឹកភ្នែកដែលទប់ពុំឈ្នះ។ ម្ដាយចង់ទាញកូនមកប្របជិតដើមទ្រូងម្ដាយ ប្រៀបដូចពេលកូននៅជាទារកដែលម្ដាយឱបបំពេរដោយម្ដាយច្រៀងតិចៗ ហើយតែងពាក្យថ្នាក់ថ្នមសម្រាប់តែកូនម្នាក់ នៅរាល់ពេលល្ងាចដែលយើងឈរមើលទឹកទន្លេមេគង្គហូរពីលើមាត់ច្រាំងក្រុងកំពង់ចាម។
ម្ដាយអង្វរព្រះឥន្ទ្រ ព្រះព្រហ្ម និង ទេវតាទាំងឡាយ ឲ្យលើកទោសទាំងប៉ុន្មានដោយចេតនា ឬអចេតនាក្នុងជាតិនេះ ដែលកូនបានធ្វើឡើងចំពោះម្ដាយ។ ចូរកូនកុំមានវិប្បដិសារីអ្វីឡើយក្នុងពេលចុងក្រោយដែលម្ដាយផុតដង្ហើម។ កូនប្រុសម្ដាយ! ក្នុងប៉ុន្មាននាទី ឬប៉ុន្មានថ្ងៃ ដែលម្តាយនៅមានជីវិត ម្ដាយរស់សម្រាប់កូន។ ម្ដាយរស់ដោយស្រមៃឃើញភក្រ្តកូនជានិច្ច។ កូនប្រុសម្ដាយ! កូនពុំអាចដឹងច្បាស់ពីទំហំទុក្ខភ័យនៃរាស្រ្តខ្លះដែលគេនាំយកទៅ ត្រូវគេវាយបង្ខំសួរចម្លើយ ត្រូវគេចងលើគ្រែវះពោះ ត្រូវគេគ្របស្បោងប្ល៉ាស្ទិកលើក្បាល ត្រូវគេទម្លាក់ចោលក្នុងទឹកទន្លេ ត្រូវគេទឹមជួសគោ។ ឈាមដែលហូរលើដី ហើយហៀវធ្លាក់ទៅក្នុងអូរក្នុងស្ទឹង ក្នុងស្រែក្បែរគុម្ពសំណាបខ្ចី តើកូនដឹងពីចំនួនជីវិតខ្មែរប៉ុន្មាននាក់ទេដែលបានបាត់បង់? ព្រោះកូនមិនបានឃើញផ្ទាល់នឹងភ្នែក ម្ដាយពិបាកនឹងនិយាយរាយរាប់អស់សេចក្តី តែម្តាយដែលជាសាក្សីក្នុងឃាតកម្មនេះ។ ឱម្ដាយខ្លាច! ម្ដាយយកដៃបិទភ្នែក ឬក៏បែរមុខចេញ តែសម្រែកនៃជនគេធ្វើបាបបានរត់មកដល់ត្រចៀកម្ដាយ សុំឲ្យជួយផង។ ឱព្រះម្ចាស់ថ្លៃ! ពេលនោះ ប្រៀបដូចជាមេឃស្ងាត់គ្មានព្រះឥន្ទ្រ ព្រះព្រហ្ម ទេវតាមួយអង្គឡើយ មានតែសម្រែកនៃការឈឺចាប់នឹងការភ័យរន្ធត់រីកឡើងដល់ស្ថានត្រៃត្រឹង។ មានជនខ្លះច្រឡំស្មានថា រន្ទះធ្លាក់ពីលើមេឃ តែជាអណ្តាតភ្លើងចេញពីចុងកាំភ្លើង។ តែដល់ដឹងការពិត គ្រាប់កាំភ្លើងបានរុញទម្លាក់ជននោះទៅក្នុងរណ្តៅរួមស្រេចបាត់ទៅហើយ។ ថ្ងៃណាមួយ បើគេបើករណ្ដៅរួម តើគេអាចធ្វើម្ដេចរកឈ្មោះដាក់ទៅលើសាកសពដែលនៅសល់តែលលាដ៏ក្បាល? ចុះបងប្រុសកូន ត្រូវគេច្រានទម្លាក់នៅក្នុងរណ្ដៅរួមមួយណា? តើមនុស្សដែលស្រែកបញ្ជា និងមនុស្សទទួលបង្គាប់កេះកៃកាំភ្លើង តើមានសាច់ឈាមនឹងសាសន៍ជាតិដូចជនដែលឈរមុខកាំភ្លើងឬទេ? ចំពោះបទឧក្រិដ្ឋទាំងនេះ ដែលម្ដាយជាសាក្សី ម្ដាយចង់កាយដីនឹងម្រាមដៃដើម្បីចុះមុជក្នុងព្រះធរណីឲ្យបាត់ ព្រោះម្ដាយខ្មាសចំពោះឃាតកម្មទៅលើជាតិសាសន៍ដូចគ្នា។
នៅពេលម្ដាយនឹកមកដល់កូនកាលណា ម្ដាយនឹកឃើញដើមណាគ្រីក្បែរជណ្តើរផ្ទះ នឹកឃើញឪពុកកូនបក់ផ្លិតស្លឹកត្នោតមាត់បង្អួច នឹកឃើញកូនកំពុងទន្ទេញមេរៀនក្រោមចង្កៀងក្បែរម្ដាយកំពុងដេរ។ តែសំឡេងមនុស្សថ្ងូរយំជុំវិញម្ដាយក្នុងការដ្ឋាននេះបានទាញម្ដាយឲ្យដឹងខ្លួនជាថ្មី ថាម្ដាយកំពុងរស់នៅក្នុងសតវត្សរ៍នរកមួយសម្រាប់ជាតិខ្មែរ។ ម្ដាយបានរសាត់ពីភ្នំពេញមកកាត់តាមខេត្តកណ្តាល ហើយតាមភូមិទាំងនោះ មានភាពច្របូកប្របល់ដូចជាមានការរញ្ជួយផែនដី។ ម្ដាយដែលមានជើងពិការនិងភ្នែកងងឹត ម្ដាយសុំគេសម្រាក តែគេរុញច្រានម្ដាយដូចដុំថ្មមួយឲ្យរមៀលទៅមុខ។ កាលណាម្ដាយដាក់ខ្លួនសម្រាកមួយស្របក់ ប្រាណម្ដាយប៉ះនឹងសាកសពតាមកៀនផ្លូវ ធ្វើឲ្យម្ដាយខំងើបបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។ ត្របកភ្នែកម្ដាយបិទដោយអស់កម្លាំង ដោយអត់ងងុយ ដោយអត់អាហារ។ រស្មីព្រះអាទិត្យចាំងដុតរលាកត្របកភ្នែកម្ដាយ រឹតតែធ្វើឲ្យម្ដាយលែងមើលផ្លូវឃើញ។ រឿងជំងឺភ្នែកម្ដាយឲ្យពេទ្យវះកាត់កាលកូននៅអាយុ១០ឆ្នាំនៅឡើយ តើកូននៅចាំឬទេ? ពេលវេលាដែលកន្លងទៅឆ្ងាយពីកូន ម្ដាយលែងគិត ម្ដាយលែងរាប់។ នៅជាតិក្រោយ ម្ដាយសូមគុណបុណ្យជួយឲ្យគ្រួសារយើងជួបគ្នាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយមានសណ្ឋានជាគ្រួសារខ្មែរមធ្យមដដែល ហើយរស់ដោយចំណេះវិជ្ជានឹងកម្លាំងផ្ទាល់ខ្លួន គ្មានទៅគាប់គួរសំពះសុំបុណ្យសក្តិពីអ្នកឯណា។
នៅថ្ងៃក្រោយ បើកូនមានឱកាសត្រឡប់មកស្រុកខ្មែរវិញ ចូរកូនខិតខំរកម្ដាយ ព្រោះម្ដាយរង់ចាំកូនក្នុងផ្នូរមួយក្រោមដើមពោធិ៍ក្បែរកំផែងវត្ដមួយក្នុងខេត្តកណ្តាល។ ម្ដាយចង់ឲ្យកូនបីត្រកងសពម្ដាយពេញដៃកូន ហើយនាំយកម្ដាយទៅបូជាតាមទំនៀមទម្លាប់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ រួចហើយ កូនទៅប្រមូលសពបងប្រុសកូន ព្រមទាំងក្មួយប្រុសក្មួយស្រីទាំងអស់មកបញ្ចុះក្នុងចេតិយមួយរួមគ្នា។ តើកូនដឹងឬទេ? ម្ដាយនឹកទៅឪពុកកូនរៀងរាល់ថ្ងៃ ចាប់តាំងពីខែមេសា១៩៧២ ដែលឪពុកកូនចេញដំណើរមុនម្ដាយពីលោកនេះទៅ។ ឪពុកកូននិងម្ដាយកូន បានកវែកកឆ្នាំងជាមួយគ្នាពីក្នុងខេត្តតាកែវ រហូតដល់ខេត្តកំពង់ចាម មុននឹងមកដល់ក្រុងភ្នំពេញ ដោយសន្សំតាំងពីមួយសេនទៅមួយកាក់ ពីមួយកាក់ទៅមួយរៀល តាំងពីផ្ទះមានដំបូលស័ង្គសីរហូតដល់ផ្ទះប្រក់ក្បឿងដោយលក់ទុំហ៊ូនិងចិញ្ចៀនបញ្ចូលជាដើមទុន។ តែសម្បត្តិស្តួចស្តើងទាំងប៉ុន្មាននេះ ត្រូវគេបំផ្លិចបំផ្លាញគ្មានសល់។
កូនប្រុសម្ដាយ! ស្រុកខ្មែរដើរមកដល់ទីកន្លែងមួយដែលពុំអាចថយក្រោយរួចហើយជំហានដែលបោះទៅមុខ ក៏មិនសុទ្ធតែជួបប្រទះនឹងរស្មីឡើយ។ កាលណាគេដុតសាលារៀន ដុតបណ្ណាល័យ ដុតសៀវភៅនិងគម្ពីរ នោះប្រៀបដូចគេដុតខួរក្បាលយើងឲ្យក្លាយទៅជាផែនដីខ្លោចដូចទើបនឹងឆេះព្រៃរួច ហើយគ្មានស្មៅនិងដើមឈើដុះ គឺជាវាលខ្សាច់រហោស្ថានគ្មានវាយោចំណេះវិជ្ជាបក់ពីលើ។ ដូច្នេះទៅយើងក្លាយជាមនុស្សគ្មានការរិះគិត គ្មានឯករាជភាពក្នុងការសម្រេចចិត្តខ្លួនឯង ហើយរង់ចាំតែគេបង្គាប់ដើម្បីធ្វើសកម្មភាព។
កាលណាគ្រាប់កាំភ្លើងធំកម្ទេចផ្ទះសម្បែង វត្តអារាម រូបចម្លាក់តាមប្រាសាទនានា កាលណាគ្រាប់បែកជីករង្វង់មរណភាពតាមព្រៃព្រឹក្សាតាមវាលស្រែកចម្ការ នោះមិនមែនតែមាតុភូមិយើងទេដែលរបួស គឺយើងជាខ្មែរម្នាក់ៗដែលពាក់ស្លាកស្នាមរបួសហើយជាហេតុឲ្យយើងខ្មាសដល់ជនសាសន៍ឯទៀត ព្រោះបង្ហាញថា តាំងពីសម័យអង្គរវត្តមក សាវតាខ្មែរចុះកាំជណ្តើរដុនដាបធ្វើឲ្យព្រំដែនមហានគររួញខ្លី។ នេះមានន័យថា ខ្មែរនិយាយភាសាខ្មែរ ដែលខ្មែរដូចគ្នាស្តាប់មិនយល់។ ចូរកូនលើកម្រាមដៃរាប់មើល ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍អង្គរធំ រហូតដល់បន្ទាយលង្វែក ក្រុងឧត្តុង្គ ក្រុងចតុមុខ តើមាតុភូមិយើងបានស្គាល់សន្តិសុខចំនួនប៉ុន្មានឆ្នាំ?
ម្តាយអាណិតកូនណាស់ ព្រោះម្ដាយបានទុកឲ្យកូនរស់នៅក្នុងគ្រាមួយដែលមានរសជាតិដូចផេះចង្ក្រានលើអណ្តាតខ្មែរគ្រប់គ្នា។ តែទោះយ៉ាងណាក៏ដោយចូរកូនរើសកូនថ្មសង្ឃឹមដាក់បន្តុបគ្នាក្នុងដួងចិត្តកូន មួយថ្ងៃហើយមួយថ្ងៃទៀត ដើម្បីកសាងវិមានអនុស្សាវរីយ៍មួយសម្រាប់ឪពុកកូន ម្ដាយកូន បងប្រុសកូន និងក្មួយប្រុសស្រីទាំងអស់។ ឪពុកកូននិងម្ដាយកូន យើងទាំងពីរនាក់ចង់ឲ្យកូនស្គាល់សុភមង្គល ហើយឈប់មានវិប្បដិសារី៕
ម្ដាយលាកូនក្នុងជាតិនេះ
ណ.គ
កញ្ញា ១៩៨៩
អ្នកនិពន្ធ ប៉ិច សង្វាវ៉ាន សូមស្វាគមន៍ 